Het Vaticaan in W.O.II

De rol van Paus Pius XII tijdens W.O.II

Het Vaticaan in W.O.II Pius-XII-470x333

Het Holocaustmuseum Yad Vashem in Jeruzalem heeft de teksten over paus Pius XII en zijn rol in de Tweede Wereldoorlog aangepast.
Dit gebeurde op aandringen van het Vaticaan, dat vond dat er een te negatief beeld over de ‘oorlogspaus’ werd gepresenteerd.
Pius XII, oftwel Eugenio Pacelli, was van 1939 tot zijn dood in 1958 het hoofd van de katholieke kerk.

Als kardinaal-priester en staatssecretaris van paus Pius XI was Pacelli de tweede man in het Vaticaan.
Het was dan ook geen verrassing dat hij in 1939 na een kort conclaaf unaniem tot nieuwe paus werd gekozen.
Met alle strijd en concurrente die op dat moment in Europa woedde, met name door de opkomst van Duitsland onder leiding van Adolf Hitler,
had Pacelli, inmiddels Pius XII, het idee dat hij iets moest doen om de vrede te bewaren.
Hij stuurde een afgevaardigde naar Hitler om te polsen of deze in was voor een vredesconferentie.
Deze liet echter weten dat het geenszins zijn bedoeling was om vreedzaam de toekomst in te gaan met de andere Europese mogendheden.

Nazisme als dwaalleer

Pius stond hierna machteloos.
Persoonlijk vond hij het nazisme een verdorven leer en waren het volgens hem alleen ‘oppervlakkige geesten’ die zouden vervallen tot ‘de dwaalleer’.
Desondanks was zijn eerste prioriteit het beschermen van de katholieke kerk.
In 1933 had hij als staatssecretaris al een verdrag gesloten met nazi-Duitsland, waarin hij de nazipartij als dominante stroming in de Duitse politiek
erkende, in ruil voor bescherming van de katholieke kerk in Duitsland.

Kritiek van Duitsland

Toen Hitler weigerde mee te werken aan vredesonderhandelingen werd Mussolini benaderd door het Vaticaan, maar ook deze wilde niet overgaan tot
een verdrag om de bewapeningen te staken.
Nadat de Tweede Wereldoorlog was uitgebroken vaardigde Pius een encycliek uit waarin hij de eenheid van het mensdom beschreef, dus zonder
onderscheid naar cultuur of afkomst.
Hij noemde echter niets bij de naam (zoals de Jodenvervolging) en behield deze lijn gedurende de oorlog.
Hij sprak zich wel meerdere malen in bedekte termen uit tegen de Jodenvervolging en andere misdaden door de nazi’s, wat er zelfs toe leidde dat de
Duitsers de ontvoering van Pius voorbereidden, een plan dat nooit werd uitgevoerd.

Boodschap van het Vaticaan

Het contrast met het Vaticaan en de katholieke kerk in de andere Europese landen was groot.
In Nederland werden meerdere kerken platgebrand en werden geestelijken gefusilleerd, omdat ze vaak onderduikers verborgen hielden in hun kerk.
Het Vaticaan bleef zich echter diplomatiek uitlaten en droeg geen duidelijke anti-Duitse boodschap uit.
Hierdoor kreeg Pius veel kritiek van de geallieerden, omdat zij het idee hadden dat zijn stilzwijgen ook betekende dat hij niets deed tegen het Duitse
geweld.
Hij wist op discrete manier echter duizenden levens te redden (waaronder joden) door het opzetten van vlucht- en informatiesystemen door heel
Italië heen.

Na WOII

Na de oorlog werd de kritiek op Pius steeds groter.
Er kwamen geruchten op over Pius’ betrokkenheid bij de zogenaamde rattenlijnen , de ontsnappingsroutes van voormalige nazi’s van Europa naar
Zuid- Amerika.
Er is nooit bewijs gevonden dat Pius actief aan deze vluchtroutes meewerkte, maar enkele bisschoppen maakten zich hier wel degelijk schuldig aan.

Genuanceerde teksten

Dat het Holocaustmuseum in Jeruzalem de teksten over Pius XII nu aanpast, gebeurt op uitdrukkelijk verzoek van het Vaticaan.
Vooral de bewering dat Pius XII ‘actief streefde naar een verdrag met nazi-Duitsland om de katholieke kerk te beschermen, zelfs als dat inhield dat het
racistische naziregime werd erkend’ stuit de katholieken al jarenlang tegen de borst.
De teksten worden nu genuanceerd.

Bron: IsGeschiedenis.nl

Paus Piux II

Een van de zaken waarover paus Franciscus zich zal buigen, is de zaligverklaring van een van zijn bekendste voorgangers, Pius XII, paus tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Pius XII staat al jaren op de nominatie om zalig verklaard te worden.
De houding van deze paus, zijn doen en vooral zijn laten, zijn even lang al onderwerp van verhit debat.
Was Pius XII een held die tactvol en diplomatiek duizenden het leven redde, of was hij stilzwijgend medeplichtig aan de dood van miljoenen Joden?
De Britse auteur Gordon Thomas zwaait in zijn nieuwe boek 'The Pope's Jews', Pius XII lof toe voor diens optreden in de oorlog en brengt zo de
zaligverklaring een stapje dichterbij.
Dirk Verhofstadt, schrijver van de lijvige studie 'Pius XII en de vernietiging van de Joden', komt tot een heel andere conclusie: 'Zaligverklaring zou een
verschrikkelijke klap in het gezicht zijn van de omgekomen Joden.'

'Goed op de hoogte'

In Gent liggen op het bureau van de Vlaamse hoogleraar Media en Ethiek Dirk Verhofstadt tientallen brieven en notities over het onderwerp.
De 57-jarige broer van voormalig premier Guy Verhofstadt heeft jarenlang onderzoek gedaan naar het handelen van Pius XII tijdens de Tweede
Wereldoorlog.
"Eerst moest ik mijzelf de vraag stellen of de paus op de hoogte was van de plannen en daden van de nazi's", vertelt hij.
"Zo niet, dan valt hem weinig te verwijten. Ik ben op zoek gegaan in de archieven van het Vaticaan uit de periode van de Tweede Wereldoorlog."

Het Vaticaan heeft daarvan een samenvatting laten maken, de zogenaamde Actes et Documents de Saint Siege (ADSS).
Deze bevat de correspondentie tussen het Vaticaan en (kerkelijk) leiders elders.
Verhofstadt vond tientallen brieven van kerkelijk leiders uit heel bezet Europa.
Ze schrijven de paus over het lot van de Joden, het moorddadige optreden van de Duitsers en velen roepen hem op tot verzet.
"Hieruit blijkt dat hij bijzonder goed op de hoogte was van de gebeurtenissen."

Hongarije

Over een gebeurtenis in het bijzonder vertelt Verhofstadt.
Het gaat om de zogenoemde 'Hongaarse Holocaust'.
In het voorjaar van 1944 bezetten de Duitsers Hongarije, dat onder leiding stond van Miklos Horthy.
Vanaf 15 mei begonnen de Duitsers de aanwezige Joden massaal af te voeren naar Auschwitz.

De paus ontving hierover destijds veel correspondentie.
"Aan de hand van deze brieven wil ik laten zien dat Pius XII niet alleen tot in detail van de genocide op de hoogte was, maar ook dat hij door zijn
gezag bij machte was om de moordmachine te stoppen, als hij maar gewild zou hebben.
Op de dag dat de deportaties begonnen, stuurde de Amerikaanse afgezant in het Vaticaan Tittmann Pius XII een nota over deze Joden.
Op 22 mei ontving de paus een verslag van zijn nuntius in Boedapest over hun lot, op 9 juni nog een verzoek van een Italiaanse kardinaal om te
protesteren.
De paus bleef stil.
Op 4 juni werd Rome door de geallieerden veroverd.
Ook na die dag bleef hij stil, ook al liep hij geen enkel gevaar meer."

Waarom wachtte de paus tot Tittmann op 24 juni in woede uitbarstte en hem nogmaals verzocht te handelen?
Dacht hij dat dit zinloos zou zijn?

"Dat is mijn grote punt", aldus Verhofstadt.
"Zijn handelen zou niet zinloos blijken te zijn.
Op 25 juni stuurde Pius XII eindelijk een persoonlijk telegram naar Horthy, waarin hij hem verzocht de deportaties stop te zetten.
Horthy greep direct in en een dag later werden de deportaties aanzienlijk vertraagd om op 6 juli geheel te worden gestaakt.
Had hij dit eerder gedaan, dan waren er wellicht honderdduizenden mensenlevens gered.
Als hij zalig verklaard zou worden, wordt hij een na te volgen voorbeeld," aldus Verhofstadt.
"Dat zou een klap in het gezicht zijn van de omgekomen Joden en hun nakomelingen."

Brieven niet gezien

De Britse auteur Gordon Thomas komt tot de conclusie dat de paus door zijn optreden juist duizenden Joden het leven heeft gered.
"Ik heb gesproken met getuigen en overlevenden van de Jodenvervolging en de oorlog in Rome", vertelt de 80-jarige Brit.
"Mijn boek is gebaseerd op hun getuigenissen."

Toch vertelt ook hij onderzoek te hebben gedaan in de Vaticaanse archieven, waar de brieven uit Hongarije liggen die Verhofstadt heeft onderzocht.
"Ik heb deze brieven niet gezien", vertelt hij.
"Ik heb mijn werk door wetenschappers laten nakijken. Zij hebben het onderzocht op de juistheid en mij bewijzen aangeleverd."

Thomas levert graag de namen van deze wetenschappers.
Zijn boeken zijn diverse malen verfilmd en bekroond.
De gelauwerde Brit is dan ook totaal niet uit het veld geslagen door de bevindingen van Verhofstadt.
Toch wekt hij de indruk niet verder te willen praten.
"Het spijt me, maar ik heb geen tijd."
Of hij te bellen is? "Ik heb geen mobiele telefoon."
De komende weken zal hij meewerken aan de verfilming van dit boek.
Dat wil hij dan nog wel kwijt.

Vaticaanse archieven

Een van de wetenschappers naar wie hij verwijst, komt met vele artikelen waaruit moet blijken dat Pius zijn uiterste best deed om de Joden te helpen.
"Maar de directe bewijzen daarvoor zijn door het Vaticaan verbrand uit angst voor de Duitsers."
Ook zou de paus achter de schermen zich in hebben gezet voor de redding van Joden.

Verhofstadt veegt hier de vloer mee aan.
"Het beste bewijs hiertegen zijn de Vaticaanse archieven zelf.
Daar is bijvoorbeeld een gedetailleerde nota uit die tijd te lezen waarin nauwkeurig wordt vermeld waar en hoe Joden werden vermoord.
Die zou zeker moeten zijn verbrand.
Ook in correspondentie tussen het Vaticaan en neutrale landen is geen spoor van een dergelijke pauselijke betrokkenheid bij de Joden te vinden.
Ook de suggestie dat Pius achter de schermen pogingen ondernam de Joden te redden wijst Verhofstadt van de hand.
"Hier zijn geen concrete bewijzen voor."

Waarschijnlijk heeft het Vaticaan inderdaad weet gehad van pogingen om duizenden Joden het leven te redden, maar evenzeer wist het van de
gelijktijdige moord op miljoenen anderen.
Pius XII was bij machte om met zijn morele gezag het moorden te vertragen, of zelfs geheel en al te stoppen, zoals bleek tijdens de Hongaarse
deportaties.
Dat hij dit pas na lange tijd en grote druk deed, lijkt een feit.
Die pijnlijke en verbijsterende constatering en het waarom daarvan, negeert Thomas volledig.

Zijn boek wijdt geen enkele aandacht aan het zwijgen van de paus, evenals de schrijver zelf er ook niets van zegt te weten.
Als onderzoeker en schrijver over een van de meest controversiële kwesties uit de rooms-katholieke geschiedenis, had hij de morele plicht dat wel te
doen.
Zijn boek mag lezenswaardig zijn, het vertelt slechts de halve waarheid.
Wat er van de andere helft van die waarheid rest, is een bundeltje brieven uit het Vaticaanse archief en nu op het bureau van Verhofstadt op de
Universiteit van Gent.

31 augustus 1942.
Een brief aan de paus, van de hoogste kerkelijk leider van Roethenië, destijds een autonome regio in Oost-Europa:
'Het regime van de Duitsers is duivels. Hun slachtoffers zijn de Joden...Er zijn al enkele honderdduizenden vermoord.'

6 Maart 1943.
Een brief van Von Preysing, destijds kerkelijk leider in Berlijn, gericht aan Pius XII :
'Bitter treft ons hier een nieuwe golf van Joden-deportaties. Is het niet mogelijk dat uwe Heiligheid voor hen opkomt?'

23 oktober 1946.
Het Vaticaan stuurt een nota aan de Franse kerken, over hoe om te gaan met Joodse kinderen die tijdens de oorlog zijn verborgen bij Fransen en tot
christenen gedoopt.
Mochten er Joodse ouders zijn die de gruwelen van de oorlog hebben overleefd en op zoek zijn naar hun kinderen, dan 'zullen deze kinderen niet
teruggegeven mogen worden aan hun ouders.'

Bron:"Trouw" - Universiteit van Gent: D. Verhofstadt

» Kindermishandeling bij rituelen Vrijmetselarij - Vaticaan